Welke transitie kunnen we verwachten in de wetenschap?
De wetenschap is niet in crisis, maar het is tijd om een time out te nemen en nog eens goed na te denken of er niet iets beter kan. Dat is de stelling van de vier academische rebellen – zoals Huub Dijstelbloem, Frank Miedema, Frank Huisman en Wijnand Mijnhardt in de pers genoemd worden – die het initiatief tot ‘Science in Transition’ hebben genomen. Science in Transition (SiT) begon met een position paper en is nu aanbeland in een fase met workshops en een tweedaags event. Dat laatste vond plaats op 7 en 8 november in het Trippenhuis, thuishaven van de Koninklijke Akademie (KNAW) van de Wetenschappen te Amsterdam. Er is veel aandacht voor geweest in de landelijke pers en op 7 november was Frank Miedema bij Nieuwsuur om de analyse nog eens toe te lichten. Hij werd aangekondigd als ‘hoofdman van de rebellen’, maar als vicevoorzitter van de raad van bestuur van het UMC Utrecht en decaan van de Universiteit Utrecht noemde hij zichzelf liever ‘kritische wetenschapper’. Het belangrijkste punt in de SiT-analyse is dat kwantiteit belangrijker is geworden dan kwaliteit, omdat wetenschap haar geld moet verdienen in de markt. Dat leidt tot risicoloos, kortlopend onderzoek waarmee de klant binnen vier jaar tevreden kan zijn. Een symptoom hiervan is dat er proefschriften verschijnen die niet hadden gehoeven of op een andere manier hadden gemoeten. Elk proefschrift levert een universiteit ongeveer 90.000 euro op en proefschriften afkeuren is dus jezelf in de voet schieten. “We moeten veel scherper omgaan met ons geld en dat betekent ook dat wij het systeem anders moeten inrichten”, aldus Miedema. “Ik kan het niet in mijn eentje veranderen, die vier rebellen al helemaal niet.” Daarom zijn de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) en de KNAW nodig om ook die time out te vragen: “Het is geen crisis, we kunnen nog jaren zo door, maar dan wordt uw belastinggeld niet goed besteed.” De dupe is de Nederlandse samenleving die niet de vruchten kan plukken van de wetenschap die zij financiert, maar ook jonge studenten zijn slachtoffer, want door al die nadruk op onderzoek is er veel te weinig aandacht voor onderwijs. Kunnen we hier op een rustige, stabiele manier uitkomen? Daarvoor moeten de KNAW, de universiteiten en de medische centra onderzoeken hoe het systeem nu werkt en hoe we daarin verzeild zijn geraakt. Zo hoeven we niks stuk te maken, maar kunnen we het systeem langzaamaan naar een ander plateau brengen waar veel beter gestuurd kan worden en waar de wetenschap ook weer veel beter de interactie met de maatschappij kan opzoeken.
Tot zover even SiT in een notendop. Ik was bij het tweedaagse event, want ik denk ook dat er aan het systeem wel wat verbeterd kan worden en deel de analyse uit het position paper. Maar deze column gaat eigenlijk niet over de inhoud van het event. Het viel me op dat in twee dagen twee vrouwen (professor Sheila Jasanoff en studente Maartje ter Horst), één niet-blanke (professor Sheila Jasanoff) en één junior (studente Maartje ter Horst) het podium betraden, en dat het voor de rest een all male, all white, all senior panel was. Toeval? Of hebben de organisatoren, net als kabinet Rutte, gewoon geen geschikte andere kandidaten kunnen vinden? Wellicht hebben ze in hun eigen netwerk gezocht en was het panel daar een afspiegeling van. Dat zou dan betekenen dat de rebellen te vinden zijn onder de gearriveerde wetenschappers, en het klopt dat dit meestal blanke mannen zijn. Toch is dit punt nergens in de SiT-analyse terug te vinden. Welke transitie mogen we dan op dit vlak verwachten? Hoe wordt diversiteit in de wetenschapspopulatie vergroot? Ik zal de ontwikkeling hierin op de voet volgen. Wellicht kunnen de rebellen behalve steun zoeken bij NWO en KNAW ook advies inwinnen bij Londa Schiebinger, Julianne Malveaux, de vele studenten en promovendi voor wie zij het wetenschappelijk systeem willen verbeteren, én de vele academici die gaandeweg de rat race hebben verlaten. Zou dat niet ook vernieuwend, zo niet vernieuwender zijn?
---
Deze column is ook verschenen op de website van de VVAO.
