In 2021 verscheen Promoveren als bijbaan. Ervaringen van buitenpromovendi, onder redactie van Meike Bokhorst en Pauline Westerman (Uitgeverij Paris).
Ik heb dit boek met veel plezier gelezen. Tussen 1996 en 2000 was ik namelijk zelf buitenpromovendus. Bovendien – of mede daardoor – heb ik een warme belangstelling voor deze bijzondere groep onderzoekers: in 2010 interviewde ik er 27 voor een onderzoek naar wat ze zoal meemaakten, in 2013 schreef ik samen met Kerstin van Tiggelen Handboek Buitenpromoveren (waarvoor we ook promotie-belevenissen optekenden) en later Werkboek Buitenpromoveren, en samen richtten we Expertisecentrum Buitenpromoveren op (waar we in onze workshops ook weer veel ervaringen horen). Ik had dus zin om dit boek te lezen en raakte niet teleurgesteld.
In Promoveren als bijbaan schrijven negen inmiddels gepromoveerde (ex-)ambtenaren over hun belevenissen als buitenpromovendus, veelal op het gebied van het recht. Boeiende verhalen over werelden waarin ik zelf niet erg thuis ben, namelijk de overheid en rechtswetenschappen. Dat zorgde al meteen voor nieuwe inzichten en onderstreepte ook het grote belang van wat zij aan het licht brachten. Twee voorbeelden. Marlies van Eck (gepromoveerd in 2018) onderzocht bij de Belastingdienst wat de invloed was van geautomatiseerde ketenbesluiten over een financieel belang op de rechtsbescherming voor burgers. Haar conclusie was dat die rechtsbescherming was afgenomen doordat de instructies op basis waarvan een computer besluiten neemt niet beschikbaar zijn voor toetsing en, daarmee samenhangend, een besluit iets in gang zet waarvan niemand verantwoordelijkheid neemt voor de nadelen. Ik kan me zo voorstellen dat haar onderzoek aan actualiteit heeft gewonnen bij de toeslagenaffaire. Peter van Lochem (gepromoveerd in 2013) concludeerde in zijn proefschrift “dat de overheid zo regelmatig in strijd handelt met van toepassing zijnde rechtsnormen, zonder dat daarvoor een serieuze rechtvaardiging wordt gegeven, dat van een rechtsrelativerende handelingspraktijk kan worden gesproken” (p. 89). Het gaat dan niet over nuancering en afweging van recht en beleid, maar om wegredeneren. Zelf koos hij niet voor een bijl-aan-de-wortel-van-onze-rechtsstaat-toon, maar ik vind dat toch wel een ernstige zaak en ook zorgwekkend, zeker nu het IPCC, de noodklok luidend en code rood afgevend, het gelijk van Urgenda bevestigt en onze overheid na vonnis van de rechter nog steeds geen serieus werk lijkt te maken van maatregelen tegen klimaatverslechtering. Twee voorbeelden maar, er zijn er nog zeven, die het belang onderstrepen van het wetenschappelijk onderzoek dat deze buitenpromovendi hebben gedaan naar onze overheid.
De schrijvers geven ook tips en tricks aan mensen die aan een buitenpromotie beginnen. Daar geraken ze op een gebied waar ik wel weer veel van weet. Wat dat betreft heb ik weinig nieuws gelezen, maar ik kan me voorstellen dat het lezers die een (juridische) buitenpromotie overwegen een goed idee geeft van wat hen te wachten staat en hoe ze zich daarop kunnen voorbereiden. Die lezers raad ik aan om daarnaast ook Handboek Buitenpromoveren in huis te halen. Het voelt een beetje gek om in een recensie over een ander boek ook mijn eigen boek aan te prijzen, maar ik zie beide boeken als goede aanvullingen op elkaar die de bagage van de in een buitenpromotie geïnteresseerde lezer alleen maar verrijken. Waar Handboek Buitenpromoveren van alle universiteiten en disciplines buitenpromovendi en promotoren aan het woord laat op twee pagina’s elk, krijgen negen buitenpromovendi in de rechtswetenschappen samen 145 pagina’s de ruimte in Promoveren als bijbaan. Die laatste is daarmee zowel rijker in ervaringsverhalen als armer in disciplines. En waar in Promoveren als bijbaan de adviezen afhangen van de ervaringen van de schrijvers, is in het bijna drie keer zo dikke Handboek Buitenpromoveren het gehele proces systematisch van begin tot eind uitgespeld, ook in Vlaanderen en inclusief een groter plaatje van de wereld van de wetenschap in antropologisch en psychologisch perspectief.
Hoe dan ook, Promoveren als bijbaan is zeker een aanrader! Voordeel van op dit talige vakgebied gepromoveerde auteurs is dat zij zonder uitzondering uitstekende schrijvers zijn, die hun verhalen goed weten te structureren en een stijl hanteren die de lezer nergens verveelt. Dat maakt het een prettig leesbare bundel. Srijlkwestie terzijde, ambtenaren die een buitenpromotie overwegen, vinden er bovendien een rijk en gevarieerd beeld in van wat wetenschappelijk onderzoek naar de overheid behelst. En als dat hen over de streep trekt om het daadwerkelijk te gaan doen, dan juich ik dat alleen maar toe.
Promoveren als bijbaan. Ervaringen van buitenpromovendi, onder redactie van Meike Bokhorst en Pauline Westerman, is voor € 19,50 te betellen bij Uitgeverij Paris.
